Σημ.
Ελπίζω ότι αυτοί που φωνάζουν το σύνθημα για τον Μελιγαλά, έχουν άγνοια
για το θέμα και απλά φωνάζουν ένα σύνθημα που άκουσαν από μερικούς,
κατά την γνώμη μου, ανθέλληνες και άσχετους και τους φάνηκε "πιασάρικο".
Το σύνθημα αυτό υποδηλώνει νοσταλγία για τα
χρόνια του εμφυλίου και τις φρικαλέες και απάνθρωπες σφαγές που
συντελέστηκαν. Τέτοια φρίκη δεν είναι κάτι που νοσταλγεί κάποιος για
οποιονδήποτε λόγο. Ο εθνικός διχασμός που φέρνει το εμφυλιοπολεμικό
κλίμα δεν εξυπηρετεί την Ελλάδα και τους Έλληνες. Η εκτέλεση και ο
βασανισμός Ελλήνων από Έλληνες που συντελέστηκε στον Μελιγαλά ήταν μια
μαύρη σελίδα της Ελληνικής ιστορίας και μία από τις χειρότερες για αυτή
τη χώρα. Δεν μπορούμε και δεν έχουμε την πολυτέλεια να ανεχόμαστε
νοσταλγούς του εμφυλίου, όπως δεν μπορούμε να ανεχόμαστε νοσταλγούς του
ναζισμού..
---
Αυτό ονειρεύονται όσοι επικαλούνται το σύνθημα ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΜΕΛΙΓΑΛΑΣ;
Η
κωμόπολη του Μελιγαλά, κτισμένη σ'ένα ύψωμα της άνω Μεσσηνίας, στο
σταυροδρόμι των διαβάσεων Καλαμάτα-Πύργος, Καλαμάτα-Τρίπολη, και
Κυπαρισσία-Τρίπολη, αλλά και σε ίση απόσταση από τα βουνά της Ιθώμης,
του Ταϋγέτου και της ορεινής Ολυμπίας, είχε μεγάλη στρατηγική αξία στην
Κατοχή.
"...Δεν σκοτώθηκε με ντουφέκι κανένας! Όλοι με μαχαίρια, με τσεκούρια, και με κλαδευτήρια!..."
Για
μια περίοδο, οι σύμμαχοι ήθελαν να πείσουν τους Γερμανούς ότι οι κόλποι
της Καλαμάτας και της Κυπαρισσίας ήταν πιθανοί προορισμοί απόβασης στα
Βαλκάνια, ώστε να προωθήσουν τις δυνάμεις τους νοτιότερα στα Βαλκάνια.
Από τον Μάιο του 1941, οι Ιταλοί είχαν εγκαταστήσει στον Μελιγαλά πλήρη
λόχο, και οι Γερμανοί μικρό απόσπασμα με πυροβόλα και ασυρμάτους. Μετά
τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, η Γερμανική φρουρά αυξήθηκε σημαντικά σε
άνδρες (70-80) αλλά κυρίως σε βαριά όπλα που μπορούσαν να
χρησιμοποιηθούν από νεοφερμένες δυνάμεις, και διοικείτο από ταγματάρχη
που γνώριζε την Ελληνική γλώσσα.
Ένας από τους πρωταγωνιστές
στα γεγονότα της Μεσσηνίας το 1943-44 ήταν ο ταγματάρχης Παναγιώτης
Στούπας. Γεννηθείς το 1894 στο χωριό Λεύκη κοντά στους Γαργαλιάνους,
είχε καταταγεί στο στρατό το 1914 να υπηρετήσει τη θητεία του, αλλά στη
συνέχεια μονιμοποιήθηκε και το 1916 έλαβε τον βαθμό του ανθυπολοχαγού.
Έλαβε μέρος στον πόλεμο της Μικράς Ασίας, και τραυματίστηκε τρεις φορές.
Αποστρατεύθηκε το 1923 με τον βαθμό του υπολοχαγού ως βασιλόφρονας,
αλλά πήρε τους βαθμούς του λοχαγού (1925) και του ταγματάρχη (1935) ως
έφεδρος. Ως απόστρατος ζούσε στην Ξάνθη, και ησχολείτο με το εμπόριο
ξυλείας. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του '40 ως εθελοντής, υπό τον μετέπειτα
αρχηγό των ΤΑ στη νότια Πελοπόννησο, τον συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα,
διοικητή της Μεραρχίας Κρητών στην Ήπειρο που κατέλαβε την Τρεμπεσίνα.
Πολλοί Κρήτες στρατιώτες, που αποκόπηκαν στη Μεσσηνία μετά την
κατάρρευση του μετώπου, κατέφυγαν στο χωριό του Στούπα για να τους βρει
οικογένειες στην περιοχή να τους φιλοξενήσουν. Ο Στούπας, υιός του
ιερέως της Λεύκης παπα-Σπύρου, ήταν άνθρωπος ήπιων τόνων και αγαθού
χαρακτήρος, αλλά σφόδρα αντικομμουνιστής.
Ξεκίνησε
την Αντιστασιακή του δράση με δική του Ομάδα ανταρτών στα βουνά της
Μάλης, στην ορεινή Τριφυλία, μετά από πρόσκληση του Βρετανού ταγματάρχη
Reed, συνδέσμου αξιωματικού του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Η Ομάδα του,
με δύναμη γύρω στους 50 αντάρτες ήταν μέρος της μεγάλης Αντιστασιακής
Οργάνωσης Ελληνικός Στρατός (ΕΣ).
Με
τη διάλυση του ΕΣ από τον ΕΛΑΣ, τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο 1943, ήρθε και
το τέλος της Ομάδας του Στούπα, στην οποία αξίζει να σημειωθεί ότι τον
Σεπτέμβριο 1943 είχαν καταταγεί και 27 Ιταλοί στρατιώτες από την φρουρά
της Κυπαρισσίας.
Ο
Στούπας είχε έρθει σε επαφή και με τη διοίκηση του Ιταλικού Τάγματος
που στάθμευε στους Γαργαλιάνους. Χωρίς την παρεμβολή του ΕΑΜ, ολόκληρο
το Τάγμα θα πήγαινε σ'αυτόν, και οι Ιταλοί στρατιώτες δεν θα ρίχνονταν
στον Ισθμό της Κορίνθου από τους Γερμανούς. Τελικά, οι 27 Ιταλοί
στρατιώτες κατέληξαν στον ΕΛΑΣ, όταν διαλύθηκε η Ομάδα του Στούπα.
Ο
Στούπας επέστρεψε στο χωριό του, παρά το γεγονός ότι κατά την διάλυση
της Ομάδας του και για να αφεθεί ελεύθερος, είχε υποσχεθεί να
παρουσιαστεί στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ, στο Δυρράχι της Αρκαδίας. Με εντολή
της Νομαρχιακής Επιτροπής Μεσσηνίας (ΝΕΜ)του ΕΑΜ, στις 10 Οκτωβρίου
1943, δύο λόχοι του ΕΛΑΣ, εφεδρικοί της περιοχής και Πολιτοφύλακες,
κύκλωσαν τη Λεύκη να τον συλλάβουν. Εκείνος τους περίμενε με 10 περίπου
συντρόφους, που οι πιο πολλοί ήταν συγγενείς του. Στη μάχη που
ακολούθησε, ο ΕΛΑΣ δολοφόνησε 3 συντρόφους του Στούπα (εκ των οποίων ο
ένας, ο Χρήστος Μιχαϊλάκης, ήταν από τους εκ Κρήτης στρατιώτες του) που
πίστεψαν τις υποσχέσεις των ανταρτών ότι δεν θα τους πειράξουν και
παραδόθηκαν, και 3 αθώους χωριάτες.
Ακόμη,
έκαψαν το πατρικό σπίτι του Στούπα και άλλα 9 στο χωριό. Τα θύματα του
ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ήταν 18-20 νεκροί και αρκετοί τραυματίες, τα
περισσότερα από το χέρι του Στούπα, που η σκοπευτική του ικανότητα με το
τουφέκι και το πιστόλι έχουν μείνει θρυλικές. Ένας που έπεσε από το
χέρι του Στούπα ήταν ο απεσταλμένος της ΝΕΜ Γιάννης Δροσόπουλος ή
Δρυνέας, που έφερε την εντολή της σύλληψης του Στούπα.
Από
τύχη -οι αντάρτες νόμισαν ότι αυτοκίνητα του Ερυθρού Σταυρού που
έρχονταν από τα Φιλιατρά ήταν Γερμανοί- ο Στούπας ξέφυγε τραυματισμένος
και κρυβόταν στους γύρω λόφους. Ο συνταγματάρχης Παπαδόγκωνας, που
φαίνεται ότι τον εκτιμούσε ιδιαίτερα, βρισκόταν τότε στην Αθήνα όπου
προετοίμαζε τα Τάγματα Ασφαλείας της Νοτίου Πελοποννήσου. Οργάνωσε από
εκεί επιχείρηση με Γερμανούς που κατέβηκαν στη Λεύκη, πήραν τον Στούπα
και τον έφεραν στην Αθήνα λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1943.
Στα μέσα Μαρτίου 1944, ο Στούπας κατέβηκε σιδηροδρομικώς στην
Καλαμάτα να οργανώσει Τάγμα Ασφαλείας στη Μεσσηνία. Είχε μαζί του και 80
περίπου άνδρες, όλους Μεσσήνιους και Κρήτες κυνηγημένους όπως και ο
ίδιος από τη Μεσσηνία από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ λόγω συμμετοχής τους σε άλλες
οργανώσεις Αντίστασης.
Εγκατέστησε
τη βάση του ΤΑ στον Μελιγαλά, αλλά αργότερα εγκατέστησε φρουρές και σε 6
άλλες πόλεις και κωμοπόλεις της Μεσσηνίας. Στις 7 Απριλίου 1944, ένα
τάγμα του ΕΛΑΣ επιτέθηκε στο ΤΑ του Στούπα, στον Μελιγαλά. Παρά την
αρχική επιτυχία της, η επίθεση του ΕΛΑΣ τελικά αποκρούστηκε και μάλιστα
χωρίς σημαντική βοήθεια από τη Γερμανική φρουρά. Αυτή είναι η μοναδική
επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον βάσης ΤΑ πριν την απελευθέρωση, με την πιθανή
εξαίρεση της επίθεσης στο Βαλτέτσι, αλλά εκεί οι ένοπλοι Βαλτετσιώτες
δεν ανήκαν πραγματικά στο ΤΑ της Τρίπολης.
Η πρώτη αυτή μάχη του Μελιγαλά επηρέασε τα μετέπειτα γεγονότα
ποικιλοτρόπως. Έδωσε στα ΤΑ μια εσφαλμένη πεποίθηση δύναμης, που
συνέβαλε στην απόρριψη του τελεσίγραφου παράδοσης στον ΕΛΑΣ αργότερα.
Παρεκίνησε εκατοντάδες άνδρες της περιοχής να καταταγούν στο ΤΑ, και
προκάλεσε το κυνηγητό του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον των οικογενειών τους. Το δε
ΤΑ Μελιγαλά, σε συχνές εξορμήσεις στη Μεσσηνία ελευθέρωσε τους
κρατούμενους στα Στρατόπεδα Συγκέντωσης του ΕΑΜ στο Χαλβάτσου και στην
Ποταμιά με 450 περίπου κρατούμενους (μεταξύ των οποίων πάνω από 10 μέλη
της οικογένειας του Στούπα, ηλικίας από 1 έως 80 ετών), συνέλαβε πολλούς
πολιτοφύλακες και μέλη του ΕΑΜ, και κατεδίωξε άλλους. Γενικά, η πρώτη
μάχη στον Μελιγαλά βοήθησε να μεγαλώσει το χάσμα μεταξύ των δύο
παρατάξεων στη Μεσσηνία.
Ερχόμαστε στον Σεπτέμβριο 1944. Οι Γερμανοί αποχωρούν από την
Καλαμάτα και τον Μελιγαλά στις 5 του μηνός. Φυσικά, απεχώρησαν με όλη
τους την άνεση. Ο ΕΛΑΣ είχε τότε στην Πελοπόννησο πάνω από 8.000
χιλιάδες αντάρτες, εκ των οποίων 6.000 νότια και δυτικά της Μεγαλόπολης,
αλλά δεν κτύπησε πουθενά τις Γερμανικές μονάδες που συμπτύσσονταν. Η
προσοχή του ΕΛΑΣ είχε ήδη στραφεί αποκλειστικά στα ΤΑ. Στη Μεσσηνία,
πρώτα επιτίθεται και καταλαμβάνει την Καλαμάτα την 9η Σεπτεμβρίου. Την
13η, έρχεται η σειρά του Μελιγαλά που τον καταλαμβάνει το μεσημέρι της
15ης, ημέρα Παρασκευή. Οι αμυνόμενοι ήταν 800 περίπου ταγματασφαλίτες
και 150 χωροφύλακες. Ο πληθυσμός της κωμόπολης ήταν τότε γύρω στις
3.000, αλλά είχε αυξηθεί σε τουλάχιστον 10.000 από κατοίκους της γύρω
περιοχής που είχαν καταφύγει εκεί για προστασία από τους αντάρτες του
ΕΛΑΣ και την Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ. Πολλοί είχαν φέρει μαζί τους και τα
υπάρχοντά τους. Τα ζώα τους, και ότι μπορούσαν να μεταφέρουν από τα
σπίτια τους. Κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ στη Μεσσηνία από την εποχή του
Ιμπραήμ! Αυτό είναι ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός. Πιστεύω ότι δείχνει
επακριβώς το λόγο δημιουργίας των ΤΑ, που ήταν η προστασία μεγάλου
μέρους του λαού από την τρομοκρατία του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Μέχρι τώρα όμως δεν
έχει αναλυθεί από κανέναν και πουθενά, σε όλες τις διαστάσεις του.
Τα θύματα της μάχης από τους αμυνόμενους και τους άμαχους ήταν γύρω
στα 25. Οι άμαχοι νεκροί προήλθαν από τον βομβαρδισμό της πόλης με βαριά
πυροβόλα όπλα από τον ΕΛΑΣ. Να σημειωθεί ότι το ΤΑ δεν ήταν πια υπό την
διοίκηση του Στούπα. Είχε φύγει ένα μήνα νωρίτερα για να δημιουργήσει
το ΤΑ Γαργαλιάνων. Αυτός ήταν ο όρος των Γερμανών στρατηγών της
Πελοποννήσου για να μην προβούν σε αντίποινα για τους 100 και πλέον
στρατιώτες που είχαν χάσει από την ενέδρα του ΕΛΑΣ στου Μανούσου το
Γεφύρι, μεταξύ Γαργαλιάνους και Χώρα, στις 19 Ιουλίου 1944.
(Λεπτομέρειες γι αυτή την πτυχή της ιστορίας των ΤΑ στη Μεσσηνία
υπάρχουν στο βιβλίο του Ιωάννη Μπουγά "Ματωμένες Μνήμες").
Μετά την είσοδο των ανταρτών στην πόλη, ταγματασφαλίτες και άμαχοι
διατάσσονται με χωνιά να αφήσουν τα σπίτια τους ανοικτά και να
συγκεντρωθούν σε δύο σημεία. Στο Μπεζεστένι (την πανηγυρίστρα του
Μελιγαλά), και στις "Μουριές του Δεληγιάννη", στο κέντρο της πόλης.
Ντόπιοι αντάρτες του ΕΛΑΣ και πολιτοφύλακες του ΕΑΜ, άγνωστο με τι
κριτήρια, παίρνουν από εκεί ομάδες αιχμαλώτων διαφόρων μεγεθών, και τις
μεταφέρουν στα γύρω χωριά. Στη Μερόπη (από την Ομάδα της Μερόπης
προέρχονταν οι 18 που μεταφέρθηκαν στην Καλαμάτα και λυντσαρίστηκαν στην
κεντρική πλατεία την Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου), στο Σολάκιο, στην
Ανθούσα, στο Νεοχώριο, στην Οιχαλία, στη Σκάλα, αλλά και μακρύτερα μέχρι
τη Μεσσήνη.
Όσους πήγαν στα χωριά, τους περισσότερους τους εκτέλεσαν την επομένη
ημέρα, 16 Σεπτεμβρίου, συνήθως παρουσία "θεατών". Στη Μερόπη τους
αιχμαλώτους τους επισκέφθηκε ο ίδιος ο Βελουχιώτης με τους
Μαυροσκούφηδες, και συμμετείχε σε ξυλοδαρμό τους με το καμουτσί του. Το
ίδιο βράδυ, 27 ή 28 αιχμάλωτοι σφάχτηκαν από τους Μαυροσκούφηδες και τα
σώματά τους ρίχτηκαν σ' ένα ξεροπήγαδο που τότε ανήκε στην οικογένεια
Ανδριανόπουλου. Σ' αυτούς που μεταφέρθηκαν στο Νεοχώρι ήταν και η
οικογένεια ενός επιλοχία του ΤΑ, του Παναγιώτη Μπένου, που είχε σκοτωθεί
σε μια από τις συγκρούσεις στον ύψωμα του Προφήτη Ηλία του Μελιγαλά. Το
ύψωμα άλλαξε τρεις φορές χέρια μεταξύ ΕΛΑΣ και ΤΑ. Στο Νεοχώρι ήταν η
μητέρα του Μπένου, δύο νεαρές αδελφές του, και ο μικρότερος αδελφός του.
Τις κοπέλες τις γνώρισε μια αντάρτισσα και τις βασάνισαν, δεμένες σε
δύο καρέκλες, πριν τις αποτελειώσουν με το μαχαίρι, ενώ οι άλλοι
κρατούμενοι και κάτοικοι παρακολουθούσαν. Στη μητέρα και τον μικρό γιό
της, τους χάρισαν τη ζωή. Σύμφωνα με μια καταγεγραμμένη μαρτυρία, τη
μητέρα την άφησαν ζωντανή για να υποφέρει, ενώ ο μικρός γλύτωσε γιατί με
τη συμβουλή της μητέρας του έδωσε άλλο όνομα, κάποιας αριστερής
οικογένειας. Να σημειωθεί ότι τα πτώματα όλων αυτών -περίπου 700,
σύνολο- που δολοφονήθηκαν μακριά από τον Μελιγαλά δεν ρίχτηκαν στην Πηγάδα.
Πίσω στον Μελιγαλά, αυτούς που απέμειναν στις Μουριές του Δεληγιάννη
τους φυλάκισαν για τη νύκτα σε δημόσια κτίρια της πόλης, και πολύ πρωί
την επόμενη ημέρα τους οδήγησαν κι αυτούς στο Μπεζεστένι. Ενώ γίνονταν
αυτά, είχαν αρχίσει και οι αυτοδικίες από αντάρτες του ΕΛΑΣ, οι οποίοι
κατάγονταν από το Μελιγαλά ή την γύρω περιοχή, που γνώριζαν τους
ταγματασφαλίτες και τους υποστηρικτές τους. Ένας, που σύμφωνα με πολλές
επώνυμες μαρτυρίες, εκτέλεσε ιδιοχείρως ταγματασφαλίτες αλλά και
πολίτες, τις πρώτες ώρες μετά την πτώση του Μελιγαλά και την επομένη,
είναι ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Κώστας Κανελλόπουλος από το πλησίον χωριό
Καλλιρόη, μετέπειτα ηγετικό στέλεχος του ΔΣΕ Πελοποννήσου.
Την είσοδο του ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά ακολούθησε και καθολικό πλιάτσικο.
Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ παίρνουν ρούχα, παπούτσια, τρόφιμα, και χρυσαφικά.
Οι εφεδρο-ΕΛΑΣίτες και τα μέλη και φίλοι του ΕΑΜ που ακολουθούν,
παίρνουν τα πάντα, οτιδήποτε μπορεί να μετακινηθεί! Τους επόμενους μήνες
οι περισσότεροι κάτοικοι του Μελιγαλά δεν είχαν κατσαρόλες να
μαγειρέψουν, ούτε κουταλο-πήρουνα να φάνε! Θύματα του πλιάτσικου ήταν οι
κάτοικοι του Μελιγαλά, εκτός από τα μέλη και τους φίλους του ΕΑΜ, αλλά
και όλοι αυτοί που είχαν καταφύγει στην πόλη από τα γύρω μέρη.
Στον Μελιγαλά σχηματίζεται Λαϊκή Επιτροπή, για να αποφασίσει την
τύχη των χιλιάδων αιχμαλώτων που είναι πια στοιβαγμένοι σαν ζώα στο
Μπεζεστένι, την πανηγυρίστρα του Μελιγαλά. Οι πιο πολλοί άνδρες είναι
ημίγυμνοι, μόνο με τα εσώρουχα. Τις πρωινές ώρες του Σαββάτου, 16
Σεπτεμβρίου, απολύονται τα περισσότερα παιδιά, οι γυναίκες, και πολλοί
ηλικιωμένοι. Κανείς δεν μπορεί να πει γιατί μερικά παιδιά, κορίτσια, και
ηλικιωμένες γυναίκες και γέροντες, κρατήθηκαν. Το μεσημέρι φτάνει στο
Μπεζεστένι, από το κέντρο της πόλης που είχε περάσει τη νύκτα, ο Άρης
Βελουχιώτης συνοδευόμενος από τον Αχιλλέα Μπλάνα (Γ.Γ. του
Πελοποννησιακού Γραφείου του ΚΚΕ) , τον Νίκο Μπελογιάννη (ειδικό
απεσταλμένο του Γιώργη Σιάντου), τον Τάσσο Κουλαμπά (στέλεχος του ΚΚΕ
στη Μεσσηνία), τους καπετάνιους του 8ου και 9ου συντάγματος του ΕΛΑΣ,
και τους μαυροσκούφηδες συνοδούς του.
Ο Άρης βλέποντας ότι πολλοί από τους αιχμαλώτους ήταν
ταγματασφαλίτες, γίνεται έξαλλος και υβρίζει χυδαία τους υπεύθυνους,
γιατί προφανώς είχαν παραβεί την διαταγή του να εκτελούνται επί τόπου. Ο
Γιάννης Καραμούζης, στέλεχος του ΕΑΜ Μεσσηνίας και μέλος της Λαϊκής
Επιτροπής, ήταν παρών και γράφει: " ...τόσον ο Άρης όσον και ο Κουλαμπάς
έβαλαν πόστα τα στελέχη του ΕΛΑΣ γιατί δεν "εξετελέσθησαν όλοι επί
τόπου, αλλά τους έπιασαν ζωντανούς" ...". (σ.σ. Η υπογράμμιση δική μου.
Δείχνει, ποιοί πραγματικά κρατούσαν τους αιχμαλώτους. Ο ΕΛΑΣ, όχι οι
Επιτροπές του ΕΑΜ, όπως πολλοί υποστηρίζουν από τότε, εσφαλμένα ή για
συσκότιση της αλήθειας).
Πριν από την επίθεση στην Καλαμάτα ο Άρης είχε στείλει στην 9η ταξιαρχία προφορική διαταγή, η οποία ουσιαστικά έλεγε:
- "Πας συλλαμβανόμενος ταγματασφαλίτης θα τουφεκίζεται επί τόπου".
Ο Άρης επανέλαβε τη διαταγή του στη Λαϊκή Επιτροπή του Μελιγαλά, στο Μπεζεστένι.
Η διαταγή, που εκδόθηκε και γραπτώς, είναι η Ε.Π.Ε. 330 της ΙΙΙ
Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου με την υπογραφή του Βελουχιώτη και
ημερομηνία 15 Σεπτεμβρίου. Στο σχετικό απόσπασμα διαβάζουμε: "..Διά
τελευταίαν φοράν διακηρρύσσομεν δημοσία ότι πας ανήκων εις τα
Εθνοπροδοτικά Τάγματα, όστις ήθελε παραδοθή ημίν και παραδώση τον
οπλισμόν του εντός 24 ωρών από της κοινοποιήσεως της παρούσης θα του
εξασφαλισθή απολύτως η ζωή και η ελευθερία επανόδου εις την οικίαν του.
Μετά την εκπνοήν της άνω προθεσμίας πας εξ αυτών συλλαμβανόμενος κατά
την διάρκειαν της μάχης ή άλλως ένοπλος θα τυφεκίζεται επί τόπου".
Σύμφωνα με τον μετέπειτα λοχαγό του ΔΣΕ, Κων. Παπακωνσταντίνου
(Μπελά), ο γραμματέας του ΕΑΜ Μελιγαλά του είπε ότι την πρώτη ημέρα μετά
τη μάχη, η Επιτροπή του Μελιγαλά είχε καταρτίσει μια κατάσταση που
περιείχε μόνο "60 περίπου αξιωματικούς, ταγματασφαλίτες και
προσωπικότητες της πόλης για εκτέλεση". Όταν την παρουσίασαν στον
Βελουχιώτη, αυτός τους είπε:
-"Πρέπει να ερευνηθεί η περίπτωση κάθε ταγματασφαλίτη για να μην
ξεφύγει κανένας που έχει διαπράξει έγκλημα, και ότι δεν πρέπει να
κυριαρχούνται από συναισθηματισμό και μεγαθυμία"! (οι υπογραμμίσεις
δικές μου).
Υπό τις συνθήκες που δόθηκε, είναι βέβαιο ότι η διαταγή του Άρη ερμηνεύθηκε ως:
- "Να τους εκτελέσετε όλους"!
Ο Καραμούζης γράφει: " ...Ο Άρης και οι αντιπρόσωποι του κόμματος
Κουλαμπάς και Ν. Μπελογιάννης είχαν πάρει την απόφασιν. Όλοι έπρεπε να
εκτελεσθούν ...". Σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, και ο ίδιος ο Βελουχιώτης
δεν έφυγε με "άδεια χέρια" από το Μπεζεστένι. Όταν, μεταξύ των
κρατουμένων, ανεγνώρισε τον χωροφύλακα Χαράλαμπο Κουτσόγιαννη από τη
Στερεά Ελλάδα "..διέταξε έναν αντάρτη και τον πήρε ..."!
Με απόφαση δυό Μεσσήνιων καπετάνιων του ΕΛΑΣ, του διοικητή του 8ου
Συντάγματος Λακωνίας, ταγματάρχη Σωτήρη Ρουμπέα, και του επιτελάρχη της
9ης ταξιαρχίας, λοχαγού Σταύρου Νικολόπουλου, ορίσθηκε μια διμοιρία του
1ου Τάγματος του 8ου Συντάγματος Λακωνίας του ΕΛΑΣ, γύρω στους 35
αντάρτες, από τα χωριά του Πάρνωνα, να μείνουν στον Μελιγαλά για να
εκτελέσουν τους αιχμαλώτους. Μαζί με αυτούς συγκροτήθηκε και μια Ομάδα
30 περίπου Πολιτοφυλάκων και εφεδρο-ΕΛΑΣιτών από τον Μελιγαλά και την
γύρω περιοχή. Επικεφαλής των δύο ομάδων εκτελεστών, της διμοιρίας του
ΕΛΑΣ και των Πολιτοφυλάκων, τέθηκαν ο Γιώργος Μάντζαρης από τον
Μελιγαλά, ο Νίκος Μητρόπουλος από το Κορυφάσσιο, και ο Δημήτρης Πιρπιρής
από τους Γαργαλιάνους. (Στο βιβλίο του Ιωάννη Μπουγά
υπάρχει αναφορά για το τέλος των δύο τελευταίων, την περίοδο της Λευκής
Τρομοκρατίας, αλλά και λεπτομέρειες για τις αναφορές σ'αυτούς ως ήρωες
από φιλο-ΕΑΜικές πηγές, που δείχνει το χάος που υπάρχει ακόμη μεταξύ των
δύο "παρατάξεων" στην Ελλάδα για τον Εμφύλιο και για τα εγκλήματα της
περιόδου).
Ο Σπύρος Ξιάρχος, που επίσης ήταν παρών και δικάστηκε ως συμμετέχων
στις εκτελέσεις, γράφει: " ...στο Μελιγαλά έχει μείνει μόνο μια διμοιρία
του 1ου τάγματος του 8ου συντάγματος (Λακωνία) η οποία χρησιμοποιείται
ως εκτελεστικό απόσπασμα και δύναμη 30 περίπου πολιτοφυλάκων ..."
Ο Παντελής Μούτουλας, που, για το έργο του "ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 1941-45",
συνέλεξε μαρτυρίες από ολόκληρη την Πελοπόννησο αναφέρει: " ...Τις
εκτελέσεις, κατά τη συνήθη τακτική του ΕΛΑΣ, ανέλαβε αντάρτικο τμήμα
από άλλη περιοχή, για να μη μπορούν οι εκτελεστές να αναγνωριστούν
μελλοντικά. Οι ενδείξεις οδηγούν σε μια διμοιρία του 8ου
Συντάγματος από μαχητές της περιοχής Κοσμά-Τσιταλίων-Ασωπού.."(σ.σ. Οι
υπογραμμίσεις δικές μου).
Ο Γιάννης Καραμούζης γράφει για το ίδιο θέμα: " ...συγκροτήθηκε από
τμήματα του ΕΛΑΣ εκτελεστικό απόσπασμα, υπό την διοίκησιν του Γ.
Μάντζαρη και του Ν. Μητροπούλου".
Ενώ γίνονται αυτά, οι αυτοδικίες από αντάρτες και καπετάνιους του
ΕΛΑΣ συνεχίζονται. Αιχμάλωτοι καλούνται ονομαστικά έξω από το Μπεζεστένι
και εκτελούνται. Πιό συχνά σφάζονται, υπό απίστευτα φρικιαστικές συνθήκες.
Το σύνολο των θυμάτων των αυτοδικιών υπολογίζονται σε 100-150,
συμπεριλαμβανομένων αυτών της πρώτης ημέρας, αμέσως μετά την είσοδο του
ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά.
Η διαταγή του Βελουχιώτη για εκκαθάριση των κρατουμένων, είτε δόθηκε
όπως την παρουσιάζει ο Μπελάς, είτε με την πιο δραματική, φρικτή μορφή
της:
-"Γιατί τους φυλάτε ακόμη όλους αυτούς. Μαχαίρι", όπως
είπαν άλλοι, είχε την ίδια απήχηση στα μέλη της Επιτροπής. Αντί πλέον
να κρίνουν ποιοί θα εκτελούνταν, ανέλαβαν να σχεδιάσουν την εκτέλεση
όλων των κρατουμένων. Η Επιτροπή κάλεσε σύσκεψη να συζητήσει τον τόπο
και τον τρόπο εκτέλεσης και ταφής των πτωμάτων. Τότε κάποιος έριξε την
ιδέα να χρησιμοποιηθεί το μεγάλο φρεάτιο, η Πηγάδα, που είχε ανοιχτεί
λίγα χρόνια πριν με πρωτοβουλία του ήδη νεκρού προέδρου της Κοινότητος
του Μελιγαλά, Αλκιβιάδη Παπαδόπουλου*, σε αναζήτηση πηγής νερού για την
Κοινότητα. Η Πηγάδα βρίσκεται βορειοδυτικά του Μελιγαλά, στα 2 περίπου
χιλιόμετρα, προς το Νεοχώρι. Όταν είχε ανοιχτεί λίγια χρόνια νωρίτερα,
το βάθος της Πηγάδας έφθανε τα 27-28 μέτρα, αλλά το 1944 λόγω προσχώσεων
το βάθος της είχε περιορισθεί στα 16-17 μέτρα. Η διάμετρός της ήταν
περίπου 8 μέτρα. (*)Αυτό έγινε την 16η Σεπτεμβρίου στο Μπεζεστένι. Πρώτα
βασανίστηκε μέχρι αναισθησίας, και εν συνεχεία λιθοβολήθηκε από τους
άλλους κρατούμενους με εντολή "ανώνυμου" καπετάνιου από την περιοχή).
Στο Μπεζεστένι, οι κρατούμενοι και άμαχοι- χωρίστηκαν ανάλογα με τον
τόπο καταγωγής τους. Οι Τοπικές Επιτροπές του ΕΑΜ από τα γύρω χωριά και
τις κωμοπόλεις της άνω Μεσσηνίας κατέφθασαν εκεί. Ανάλογα την
περίπτωση, έδιναν πληροφορίες για